مارشال مک‌لوهان (به انگلیسی: Marshal McLuhan) (۲۱ ژوئیه ۱۹۱۱–۳۱ دسامبر ۱۹۸۰)،[۱] استاد مرکز مطالعات رسانه‌ای تورنتو، و مطرح‌کنندهٔ مفهوم «دهکدهٔ جهانی»[۲] و جملهٔ معروف «رسانه خود پیام است»[۳] بود. او از نظر توجه به فناوری‌های ارتباطی، جزو چهره‌های پیشتاز در این قلمرو به حساب می‌آید. طبقه‌بندی رسانه‌ها به سرد و گرم نیز از کارهای اوست. او به تلویزیون صفت «غول خجالتی»، و به رادیو صفت «طبل قبیله‌ای» داد.
مک لوهان معتقد بود که کل فناوری‌های رسانه‌ای از الفبا تا کامپیوتر در واقع امتداد انسان بوده‌اند.[۴] بقیهٔ کارهای مک‌لوهان که در واقع تلاش می‌کند که نشان دهد رسانه چگونه «بودن در جهان» ما را تعیین می‌کند، در واقع تلاش او برای ارائهٔ یک تحلیل پدیدارشناسانه از زندگی در «دهکدهٔ جهانی» و در کل فضاهای رسانه‌ای‌ست که رسانه‌ها ایجاد می‌کنند.
مک لوهان در برخی نوشته‌ها و جملات مشهورش از مارکس الهام گرفته بود اما بخش عمده نظریه‌های خود را بر مبنای عقاید اینیس بنا گذاشت که او هم از قضا کانادایی بود. اینیس در واقع استاد مک‌لوهان بود و از همان ابتدا به عقاید شاگردش مک لوهان علاقه‌مند شد. هر دوی آنها در دانشگاه تورنتو درس خواندند و استاد شدند. مک‌لوهان وقتی دید اینیس یکی از کتاب‌های او را به عنوان منبع درسی برای دانشجویان سال چهارم اقتصاد معرفی کرده شگفت زده شد. یکی از دلایل اهمیت مک لوهان این است که او زمانی نظریات خود را اعلام کرد که نگرش‌های فرهنگ‌گرایانه و پارادایم اثرات محدود در اوج قدرت خود بودند و اینیس هم با این‌که کم‌تر با فرهنگ‌گرایان درگیر بود، در همین فضا و علیه آن می‌نوشت.
مک لوهان در طول سالهای حضور در دانشگاه سنت لوئیس، به‌طور هم‌زمان بر دو پروژه کار می‌کرد: رساله دکترایش و دستنوشته‌ای به نام سنتهای انسان صنعتی که تنها شامل منتخبی حاکی از مطالبی که مک لوهان از پیش برای آن آماده کرده بود می‌شد، که عاقبت در سال ۱۹۵۱ با عنوان عروس مکانیکی چاپ شد.
رساله دکترای مک لوهان از دانشگاه کمبریج در سال ۱۹۴۲ تاریخچه هنرهای کلامی را بررسی می‌کند. دستور زبان، منطق و معانی بیان (که جمعاً به درس‌های سه‌گانه شناخته می‌شود) از دوران سیسرو تا زمان توماس نش. منک لوهان در نوشتن آثار بعدی اش، در زمان‌های خاصی، از مفاهیم لاتین درس‌های سه‌گانه استفاده می‌کرد تا بتواند تصویری منظم و سیستماتیک از دوره زبانی خاصی درتاریخ فرهنگ غرب را بنمایاند. مک لوهان اظهار می‌دارد: به عنوان مثال، مشخصه قرون وسطی تأکید شدید بر مطالعه رسمی منطق بود. کلید پیشرفت که به رنسانس منجر شد در دوباره خوانی متون کهن نبود بلکه در تغییر جهت توجه از مطالعهٔ رسمی منطق به معانی بیان و زبان بود. زندگی مدرن با مشخصه ظهور مجدد دستور زبان به عنوان خصیصه‌ای برجسته توصیف می‌شود؛ روندی که مک لوهان احساس می‌کرد در مکتب نقد نو (نئو کریتیسیسم) ریچارد لیویس با مثال نشان داده شده‌است.
در عروس مکانیکی، مک لوهان جهت توجه خود را به سمت آنالیز و تفسیر تعداد زیادی مثال از اقناع در فرهنگ عامه معاصر می‌چرخاند. این در واقع به صورت طبیعی دنباله کار قبلی او در زمینه کارکرد منطق و معانی بیان درس‌های سه‌گانه کلاسیک در جهت اقناع بود. در این مرحله بود که توجه او به صورت چشمگیری به نکته دیگری جلب شد: مطالعه تأثیر رسانه‌های ارتباطی بدون در نظر گرفتن محتوای آنها. سخن کوتاه مشهور او «رسانه پیام است» (که در کتاب درک رسانه‌ها: امتداد انسان، چاپ شده در سال ۱۹۶۴ به‌طور کامل تشریح شده) توجه را به این تأثیر ذاتی رسانه‌های ارتباطی جلب می‌کند.
مک لوهان همچنین انتشار مجله کاوش را با یک انسان‌شناس به نام ادموند تد کارپنتر آغاز کرد. مک لوهان در نامه‌ای که در تاریخ ۳۱ می ۱۹۵۳ به والتر آونگ نوشته اطلاع داده است که از طرف بنیاد فورد اعانه‌ای دو ساله به مبلغ ۴۳ هزار دلار دریافت کرده تا یک پروژه ارتباطی در دانشگاه تورنتو بر پا کند که اساتید دانشگاهی با دیسیپلین‌های متفاوت در آن شرکت می‌کنند، و این امر باعث ایجاد مجله شد. تام ولف اظهار می‌کند که کارهای مک لوهان تأثیراتی پنهانی از فیلسوف کاتولیک تیل هارد دچاردین گرفته‌است که نظراتش دربارهٔ ایده‌های مک لوهان مخصوصاً ایده تکامل تدریجی ذهن بشر به «نوزفر» سابقه بیشتری دارد. ولف اینچنین استدلال می‌کند که مک لوهان تصور می‌کرد که وابستگی او به یک متخصص الاهیات کاتولیک ولو موقوف به کلیسای رم، ممکن است باعث شود مخاطبان روشنفکری که سعی در جذب آنها داشت مطالبش را رد کنند پس در کتاب‌های منتشر شده اش همهٔ ارجاع‌ها به چاردین را حذف کرد. در حالیکه به صورت خصوصی به این تأثیرات اعتراف داشت.
ایران در چهار کهکشان ارتباطی
ایران در چهار کهکشان ارتباطی نوشته مهدی محسنیان راد عنوان کتابی است که تاریخ ارتباطات ایران را به صورت جامع بیان کرده و همچنین نظریه جدیدی را معرفی کرده و ثابت می‌کند که ایران به جای سه کهکشان مورد بحث مک لوهان از چهار کهکشان ارتباطی برخوردار است. مقدمه این کتاب توسط کاظم معتمدنژاد نوشته شده.
ایران در چهار کهکشان ارتباطی» ضمن آنکه نخستین کتاب جامع تاریخ ارتباطات ایران است، نظریه جدیدی را معرفی کرده و ثابت می کند که ایران طی چند هزار سال تاریخ اجتماعی خود در فاصله کهکشان شفاهی تا کهکشان گوتنبرگ، از کهکشان ارتباطی دیگری عبور کرده و در نتیجه ایران، به جای سه کهکشان مورد بحث نظریه پرداز مشهور کانادایی ـ مک لوهان ـ از روایت چهار کهکشان ارتباطی برخوردار است.
تألیف جدید دکتر مهدی محسنیان راد که حاصل فعالیت علمی هفت ساله وی و دستیارانش است اثری است سه جلدی و مصور با حدود دو هزار صفحه که سوای ارائه دستاوردهای بکر و بسیار شنیدنی مؤلف در حوزه تاریخ ارتباطات ایران می تواند مدعی باشد که این امکان را برای اعمال برخی تغییرات لازم در دایره المعارف های ارتباطی جهان، در نشان دادن جایگاه مشرق زمین در حوزه نوآوری های ارتباطات فراهم کرده است.
نویسنده با اتکاء به یکی از مدلهای تبلیغات سیاسی و مسلکی به نام مدل جووت، تحولات سخت افزاری و نرم افزاری ارتباطات در ایران را با توجه به بستر اجتماعی ـ فرهنگی هر دوره دنبال کرده است.
فصل اول با عنوان « آغاز ارتباط » که مربوط به کهکشان شفاهی است توانسته جایگاه منحصر به فرد و شگفت انگیز چغازنبیل در ارتباطات گروهی قبل از دوران هخامنشیان را نشان دهد.
شش فصل بعدی کتاب، متمرکز بر معرفی کهکشان جدید است، فصولی که عناوین آنها به ترتیب عبارتند از؛ «انتقال پیام»، «تکثیر پیام»، «اقناع حقیقی»، «اقناع مجازی» و «فرصت از دست رفته».
سه فصل بعدی کتاب مربوط به کهکشان گوتنبرگ است که عناوینی چون « تأخیر»، « رؤیت پذیری» و « سنت یا تجدد » دارد.
کهکشان مارکنی با سه عنوان « عصر رادیو»، « عصر تلویزیون» و « انقلاب اسلامی» معرفی شده است.
آخرین فصل کتاب، به آینده نگریهای مؤلف برای دوران پس از دهکده جهانی اختصاص یافته که او آن را « بازار پیام » نامیده است.
نظریه ایرانی « بازار پیام» طی چند سال گذشته علاوه بر انتشار به زبانهای اسپانیایی، انگلیسی و عربی در کشورهای مختلف در کنفرانسهای بین المللی از جمله اجلاس سال ۲۰۰۵ تونس نیز ارائه شده و اکنون برای نخستین بار به فارسی منتشر می شود.
☑️ برنامه «ارتباط ایرانی»- ۱۳۸۸-
🔘 «ارتباط ایرانی» عنوان مجموعه برنامه ای گفتگو محور با حضور مبدع نظریه «ارتباط ایرانی» و اسماعیل میرفخرایی در سال ۱۳۸۸ از شبکه چهار صداوسیمای ایران پخش شد. این برنامه شامل گفت‌وگوی اسماعیل میرفخرایی با مهدی محسنیان‌راد با محوریت کتاب «ریشه‌های فرهنگی ارتباط در ایران» نوشته‌ی مهدی محسنیان‌راد بود و مبنای گفتگوی آنها بررسی پیشینه های ارتباطات در جغرافیای تاریخی و فرهنگی ایران براساس کتاب ایران در چهارکهکشان ارتباطی بود.
نظریه بازار پیام دکتر مهدی محسنیان راد اولین بار در کنفرانس انجمن بین المللی تحقیق در ارتباط جمعی در بوداپست ارائه و پس از آن به زبان های فارسی، انگلیسی و عربی منتشر شده است. در سال ۱۳۸۸ از کتاب سه جلدی ایران در چهار کهکشان ارتباطی او یک مجموعه ۱۳ قسمتی تلویزیونی با عنوان ارتباط ایرانی با اجرای اسماعیل میرفخرایی تهیه و از کانال ۴ تلویزیون ایران پخش شد.
که در این پست به ارائه این مجموعه پربار و بسیار جذاب میپردازیم:
۱-برنامه ارتباط ایرانی-قسمت اول
✔️ بررسی وجود انسان ناندرتال در ایران و آثار به جا مانده از آن
✔️ تحلیل و تخمین نقوش به جا مانده از انسان پیش از تاریخ در غارهای ایران
✔️ ادامه بررسی نقوش به جامانده در غارهای ایران
✔️ اشاره به اولین خطِ _به عنوان ابزار مهمی که ارتباطات را ماندگار و قابل جابه‌جایی می‌کند_ به جا مانده در ایران
✔️ بررسی معبد عظیم چغازنبیل برگزارکننده مناسک بزرگ دینی در دوره ایلامیان (در بیش از سه هزار سال پیش) به عنوان بستر ایجاد کننده گردهمایی‌ها و ارتباطات فربه گروهی آیینی در فلات ایران
✔️ ادامه بررسی معبد چغازنبیل و ابعاد و اهمیت ارتباطی آن
✔️ گزارش‌ها و پژوهش‌ها در مورد برج‌های انتقال پیام با نور (شبیه به تلگراف) در دوره هخامنشیان و داریوش (حدود دو هزار و پانصد سال پیش)
✔️ ادامه تبیین تحقیقات در مورد برج‌های انتقال پیام دوره هخامنشیان
✔️ اشاره به اختراع خط ۳۶ حرفی و عدد نویسی خاص هخامنشیان و حدس در مورد نیاز به وجود این خط برای سیستم انتقال پیام در برج‌ها
✔️ مطرح کردن کتیبه بیستون به عنوان یک روزنامه سنگی به هدف منتقل کردن اطلاعات یک رویداد تاریخی خاص به آیندگان
✔️ تخمین و حدس درباره نیازی که باعث ایجاد برج‌ها شد با کمک مطالب کتیبه بیستون
✔️ پخش مطالب کتیبه بیستون از طریق پاپیروس (ورقی خاص که با نوارهای گیاه پاپیروس توسط مصریان ساخته می‌شد) در نقاط مختلف تحت تسلط هخامنشیان
✔️ تبیین شواهدی از اختراع کاغذ توسط ایرانیان، قبل از چینی‌ها
✔️ توضیح درباره مانی، پیروانش، دین مانوی و شواهدی مبنی بر استفاده فراوان آنها از کاغذ و بهره‌مندی از تکنیک چاپ (در دوره ساسانیان)
✔️ اشاره به کتابخانه‌های عظیمی که در دوره‌های مختلف از قبل از اسلام تا بعد از اسلام (دوران آل‌بویه) در ایران وجود داشته
❌ متاسفانه فایل کامل نیست و از این قسمت ۵۱ دقیقه‌ای، ۲۴ دقیقه اولش در فایل موجود است.
✔️ بررسی شبکه ارتباطی بین سه برادر آل‌بویه در ری، شیراز و بغداد برای اداره قلمرویشان
✔️ سابقه انتقال پیام توسط کبوتران نامه‌بر در ایران و چگونگی استفاده از آن در دوره‌های مختلف در ایران و جهان
✔️ توضیحاتی درباره وجود وراق‌ها، تکثیر کتاب‌ها توسط آنها، انواع وراق‌ها و رونق شدید بازار آنها در دوران آل‌بویه
✔️ ادامه توضیحات درمورد بازار پررونق وراق ها به عنوان پاتوق‌های فرهنگی و بستر تعاملات فرهنگی و علمی دانشمندان و کتابخانه های عمومی در دوران آل‌بویه (حدود قرن چهارم هجری قمری)
✔️ توضیح درباره تاثیر حمله اقوام سلجوق از سیبری و آغاز یک دوره سیصد و شصت و هفت ساله (دوران سلجوقیان، حمله مغول، تیموریان، هلاکو و…) که منجربه ایجاد چرخه سوزاندن عظیم و مکرر کتابخانه‌ها، اعدام حکیمان و دانشمندان و… شد
✔️ تبیین اثرات حمله چنگیز مغول در سال ۶۱۶ هجری قمری که بیش از ۹۹ درصد تعداد کتاب‌های قبل از این تاریخ، باقی نمانده‌است
✔️ اشاره به باقی نماندن هیچ نسخه کتاب فارسی از قبل سال ۴۴۵ هجری قمری
✔️ تبیین ابعاد فجیع کشتار، انهدام و غارت مغولان در جریان حمله چنگیز، هلاکو، تیمور و…
✔️ اشاره به انگیزه روانشناختی مغولان برای آن کشتارهای عظیم
✔️ گزارش عطاملک جوینی در تاریخ جهانگشای از وضعیت فرهنگی آن دوران
✔️ نقل گزارشی از اختراع یک «تعبیه غریبه» که سی و دو حرفه را همراه با حرکت به نمایش در آورده (چیزی شبیه به انیمیشن) در دوره آخر تیموریان در سال ۸۷۰ هجری قمری و ارائه توضیحاتی درباره آن
✔️ ادامه توضیحات در مورد «تعبیه غریبه» گزارش شده از قرن ۹ و شواهدی از انیمیشن در شهر سوخته
✔️ رابطه بین جامعه، تمدن و فرد در نگاه لینتون
✔️ تبیین مفهوم ریشه‌های فرهنگی ارتباطات که با استقرار در حافظه جمعی در رفتارهای ارتباطی امروز تاثیرگذار است
✔️ جست‌وجوی اشعار حکیمان و ضرب‌المثل‌هایی که در یازده قرن چگونگی ارتباط را توصیه می‌کنند
✔️ اشاره به دوره‌های سامان-نابسامان تاریخ ایران و انباشت‌های فرهنگی برآمده از آن که در ایران بیشتر از نوع جانشینی بوده
✔️ توضیح ریشه‌های فرهنگی مادی و معنوی و تفاوت بین آنها
✔️ ادامه توضیحات درباره دوره‌های سامان-نابسامان و انباشت فرهنگی جانشینی
✔️ نقش و تاثیرگذاری ریشه‌های فرهنگی معنوی در ارتباطات امروز
✔️ چهار ویژگی‌ای که در اشعار حکیمان و ضرب‌المثل‌ها در یازده قرن درباره ارتباطات می‌توان به دست آورد که در حافظه جمعی مانده‌است
✔️ گزارش سیاحان و پژوهشگران غربی در دوره‌های مختلف درمورد خلقیات ایرانیان که نوعی نفاق، زرنگی و جادو را در آنها حس می‌کنند
✔️ تامل روی انگیزه چنین نحوه ارتباطی که بدلیل حفظ بقا در شرایط ناپایدار دوره‌های نابسمان شکل گرفته‌است
✔️ حجم اشعار مدح افراطی سلاطین و نفی واقعیت توسط حکیمان و نسبت میزان آن با دوره‌های سامان_نابسامان
✔️ حجم اشعار حکیمان که به سکوت، پنهان کردن باطن و تفکیک خودی از غیرخودی دعوت می‌کنند و نسبت میزان آنها با دوره‌های سامان-نابسامان
✔️ تخمین مدل نحوه برقراری ارتباط بین ایرانیان (مدل جادوی ارتباط ایرانی) با بررسی اشعار و ضرب‌المثل‌ها در یازده قرن به عنوان ریشه‌های فرهنگی ارتباط (که در حافظه جمعی مانده‌است)
✔️ تبیین پیش‌بینی مک لوهان در سال ۱۹۶۴ میلادی از وقوع دهکده جهانی در فضای ارتباطی جهان که در ۱۹۹۰ به وقوع پیوست
✔️ ارائه نظریه بازار پیام به عنوان یک پیش‌بینی از وضعیت آینده ارتباطی جهان
✔️ تبیین ضررهای فراوان مدل جادوی ارتباطی و ضرورت خلاص شدن و بخشیدن این میراث و بهره‌گیری از میراث گرانبهای کهکشان دارمانی
